Bilgisayarlı Tomografi - LIFE OF MEDICAL

Bilgisayarlı Tomografi Cihazı (BT) Nedir?

İçindekiler

Bu cihaz X-ışın cihazlarının en gelişmişidir. X ışınları ile vücudun incelenen bölgesinin kesitsel görüntüsü oluşturularak yapılan radyolojik teşhis yöntemidir.

BT Cihazının Ana Ünite ve Elemanları

Bilgisayarlı Tomografi cihazını incelediğimizde cihazın üç ana kısımdan oluştuğunu görmekteyiz. Bu üç ana kısmı maddeler halinde sıraladığımızda;

Gantry
Kabinetler
Görüntü İşleme ve Operatör Bilgisayarları

Gantry

Basit olarak ifade edilirse dönen bir halkadır.
Bu halkanın bir ucunda gelişmiş ve yüksek kapasiteli bir X-ışını tüpü, tam zıt ucunda da bu X-ışın tüpünden gelen ışınları algılayabilecek bir dedektör bulunur. Gantry belirli bir hızla dönerek ve belirli periyotlarla ışın göndererek; dedektörden sinyalleri alır ve görüntülerini oluşturmak üzere kabinetlere gönderir.

Kabinetler

Gantrynin devirdaim sürekliliğini sağlayan komponentleri taşırlar, bunun yanında görüntü bilgisayarı ile gantrynin veri akışı için arayüzü oluşturur.
Kabinetlerde gantrynin hareketi ve çalışma periyodu için kontrol kartları, BT cihazına güç sağlayan kaynakların kontrol kartları bulunur.

Görüntü İşlem ve Operatör Bilgisayarları

CT cihazında bulunan bilgisayar sayısı dörttür.
CT cihazının ürettiği verileri görünür ve elle tutulur hale getiren parçalardır. Cihazın dedektörlerinden alınan veriler iletim hatları aracılığıyla Görüntü İşlem Bilgisayarına gelir.

Bu bilgisayar bir tür sinyal işleyicisi olarak çalışır ve gelen bu sinyalleri yorumlar. Yorumlanan bu sinyallerden görüntüleri oluşturarak çıkışında bağlı olan Operatör
Bilgisayarına iletir.
Bu bilgisayardan görüntüler üzerinde ayarlamalar yapılabilir, bu görüntülerin çıktıları alınabilir ya da tekrarlanabilir.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) Cihazının Çalışma Prensibi

Bilgisayarlı tomografi (computerized tomography) kelime anlamıyla; eski yunanca kelimeler olan TOMO (kesit) ve GRAPHY (görüntü) ‘den oluşmuştur. Anlamı bilgisayarlı kesit görüntüsü oluşturmadır.

İnceleme sırasında hasta bilgisayarlı tomografi cihazının masasında hareket etmeksizin yatırılır. İstenilen görüntüyü elde etmek için ihtiyaç duyulan kesitlere uygun gelecek şekilde masa manuel ya da uzaktan kumanda ile cihazın ”gantry’‘ adı verilen açıklığına sokulur.
Bir bilgisayara bağlı olan bu Cihaz; X-ışını tübünü masa uygun kesit pozisyonuna geldiği anda aktifleştirerek gantry’de bulunan dedektörleriyle hastadan geçen ve görüntü bilgilerini taşıyan X-ışını demetlerini absorbe eder.
Dedektörden gelen veriler bir Analog Dijital Çevirici kullanılarak sayısal verilere dönüştürülür ve bu görüntü bilgileri BT cihazının görüntü bilgisayarlarında işlenerek BT görüntüleri oluşturulur.
Sonuçta dokuların birbiri ardısıra kesitsel görüntüleri oluşturulmuş olur.
Oluşturulan görüntüler bilgisayar ekranından izlenebilir ya da bu görüntüler filme aktarılabileceği gibi gerektiğinde tekrar bilgisayar ekranına getirmek üzere optik diskte de depolanabilir.
Özet olarak Bilgisayarlı Tomografi Cihazı X-Işınları yardımı ile vücuttan yatay kesitler alarak çalışan bir tanı ve teşhis cihazıdır.

CT Kullanım Alanları

Göğüs kafesi ve batın içi görüntülemelerde kullanım alanı çok geniştir. Özellikle bu bölgelerde var olan kitlelerin sınırlarını ve çevreye yayılmalarını açıkça ortaya koyar.
Kafa içi incelemelerde BT ilk başvurulan yöntemdir. En sık kullanıldığı alan ise kafa içi kanamaların acil olarak görüntülenmesini gerektiren durumlardır. BT anjiografi ile damar içi darlıklar gösterilebilir.

Orta kulak içi kemikçiklerin ve yumuşak dokuların incelenmesi ile kafadaki içi hava dolu boşluklar olan sinüslerin incelenmesinde ilk tercih edilen görüntüleme yöntemidir.

Omurgada hem kemiklerin hem de disk gibi yumuşak dokuların incelenmesini sağladığı için ortopedide, özellikle bel fıtıklarında önemli yeri vardır.
BT anjiografi ile damar içi darlıklar gösterilebilir.

Covid-19 tanısında BT;

Radyolojik yöntemler tanı testi değildir, ancak tanı ve ayırıcı tanıya yardımcı olmaktadır.

Tipik BT bulguları:

Buzlu cam görünümü
Bronş değişiklikleri
Vasküler genişleme

Bilgisayarlı Tomografi Cihazının Gelişimi ve Jenerasyon Evreleri

Bilgisayarlı tomografi cihazı (BT) 1963 yılında Cormak tarafından teorize edilmiş ve radyolojide yeni bir çığır açmış kesitsel görüntüleme yöntemidir.
İlk BT cihazlarında , tek bir kesit oluşturabilmek için gerekli verileri toplamak 5 dakika gibi uzun bir süre gerektirmekteydi. Bu kadar uzun sürelerde tetkik alımı ve yüksek dozlardaki razyasyona maruz kalınma BT’ nin kullanılmasını engellemiş ve geciktirmiştir.
Belirli süre bu dezavantaj nedeniyle BT uygulaması sadece beyin incelemesinden ibaret kalmıştır.
BT cihazları,geliştirilme ve rutinde kullanılma aşamalarında bir dizi evrim geçirmişve bu gibi dezavantajlarından arındırılmıştır.
Geçirdikleri evrime göre BT cihazları 5 jenerasyon altında toplanmaktadır.

Birinci jenerasyon cihazlar

Tek dedektör bulunmaktadır.
X ışınları, çubuk şeklinde dizilmiştir.
Bu jenerasyondaki cihazlar, tüp ve dedektör hasta çevresinde doğrusal bir çizgi boyunca birbirini görecek şekilde hareket ederken tarama yapar.

İkinci Jenerasyon Cihazlar

Üç dedektör bulunmaktadır.
Üç tane de x-ışını demeti, yelpaze gibi genişletilmiştir.
Daha hızlı tarama zamanı elde etmenin yanı sıra aynı anatomik oluşumun birden fazla dedektörce izlenmesi sayesinde ayrıntıda artış sağlanmıştır.

Üçüncü jenerasyon cihazlar

Işın demetinin karşısında,ok sayıda (300-600 adet) dedektör vardır.
X-ışını demeti yelpaze şeklindedir.
X ışını demeti ve dedektörler hasta etrafında birbirleri ile koordineli olarak 360 derecelik bir dönüş yapar.
Birinci ve ikinci jenerasyon cihazlarda sadece beyin incelemeleri yapılırken üçüncü jenerasyon cihazlarda tüm vücut incelemeleri yapılır.
Bu cihazların 360 derecelik bir dönüş yapması kesit alma süresini(5 saniye) düşürmüş kesit sayısını artırmıştır.

Dördüncü jenerasyon cihazlar

Gantri boşluğunu 360 derece çevreleyen çok sayıda dedektör kullanır.
Bu cihazlarda dedektörler sabittir ve hasta çevresinde sadece x ışını tüpü döner.
Dördüncü jenerasyon cihazlarda, kesit alım süresi 1-2 saniye düzeylerine
indirgenmiştir.

Beşinci jenerasyon cihazlar

Bu cihazlarda tüp ve dedektör hareketi ortadan kaldırılmıştır.
Gantri çok büyük bir x-ışını tüpü haline getirilmiştir.
Katottan çıkan elektron demeti, anota doğru giderken hasta etrafında çok kısa bir süre dönerek x ışını üretilir.

Günümüzde teorikte kalıp kullanılmamaktadır.

Bilgisayarlı Tomografi (BT) görüntü oluşumu;

İncelenen her birime kesit denir.
Kesit kalınlığı; x-ışını kalınlığı ile belirlenir.
Dozu arttırmak görüntü kalitesini arttırır.
Bazı organların daha iyi görüntü vermesini sağlamak için kontrast madde kullanılır.

İki örnek: