ÇÖLYAK HASTALIĞI
Çölyak hastalığı; genetik olarak yatkınlığı olan bireylerde, otoimmün mekanizmalarla, buğday arpa, çavdar gibi tahıllardaki gluten ve benzeri diğer tahıl proteinlerine karşı kalıcı intolerans olarak gelişen ince bağırsak hastalığıdır. İnce bağırsakta besin ögesi emilimini sağlayan vililerin yapısı bozulduğundan buğday, çavdar ve yulafta bulunan gliadin proteini toksik etki oluşturmaktadır.
BELİRTİLER
Çölyak hastalığı hem çocuk hem de yetişkinlerde gözlenebilen bir hastalıktır. Pediatrik hastalarda genellikle gluten içeren tahılların diyete eklenmesiyle erken yaşta başlamaktadır ve çoğunlukla kusma, ağırlık kaybı, büyüme ve gelişmede yavaşlama/duraklama, sulu diyare, vitamin-mineral eksikliği, emilim bozukluğu, sindirim sistemi problemleri gibi “klasik klinik tablo” ile karakterizedir. Bu durumun aksine yetişkin çölyak hastalarında sindirim sistemi ve malabsorbsiyon problemleri daha seyrek gözlenmekte iken, ekstraintestinal şikâyetlerle belirti veren “atipik çölyak hastalığı” bu hastalarda daha sık karşılaşılan bir klinik tablodur.
NORMAL BİREY VE ÇÖLYAK HASTASI İNCE BAĞIRSAĞITANI
Çölyak hastalığı tanısında;
- Çölyak spesifik antikor testleri
- HLA –DQ ve HLA-DQ8 için HLA testi
- İnce barsak biyopsisi ve histolojik incelenmesi
yöntemleri kullanılmaktadır.
Çölyak hastalığı tanısı alan birey tedavisi düzenlendikten sonra multidisipliner bir yaklaşımla düzenli olarak takip edilmeli, hastaların bu alanda çalışan uzman bir diyetisyene ulaşmaları sağlanmalıdır.
GLUTENSİZ DİYET
Gluten, buğday proteinlerine genel olarak verilen isimdir. Gliadin ve glutenin olmak üzere iki temel fraksiyondan oluşmaktadır. Çölyak hastalığı ile ilişkili olan protein fraksiyonu ise gliadindir. Günümüzde çölyak hastalığının tek tedavisi glutensiz diyet uygulaması olarak görülmektedir. Katı glutensiz diyet uygulaması, günlük gluten alımının 20 mg’ dan daha az alınması anlamı taşımakta ve bu miktar yaklaşık olarak bir ince dilim ekmeğin % 1’ine karşılık gelmektedir.
BU DİYETİN ESASI; BUĞDAY, ÇAVDAR, ARPA İLE BUNLARDAN YAPILAN YİYECEKLERİN DİYETTE YER ALMAMASIDIR!
Buğday türevi makarna, bulgur, kuskus, şehriye, irmik vb. gıdalar diyette sakınılan gıdalardır. Bunlar yerine pirinç, mısır ve patates kullanılmaktadır. Çölyak hastaları için et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, meyve-sebzeler gibi geniş bir yelpazede besin seçenekleri bulunmaktadır.
Ancak gıda endüstrisinde ticari kaygılar nedeni ile et, sosis, çorba, hazır gıda vb. gibi glutensiz olarak bilinen bazı besinlere gluten ilavesi yapılabilmektedir. Bu tarz ürünlerde gluten; inceltici, tekstür geliştirici, su veya yağ tutucu olarak görev yapmaktadır. Bu nedenle, çölyak hastaları, “glutensiz” ibaresi yazmayan ürünleri kullanırken çok dikkatli olmalıdır. Çünkü bu ürünler, üretim hattı boyunca (örneğin; üretim alanı içinde taşıma, depolama veya işleme sırasında) toksik etki oluşturacak tahıllarla kontamine olabilmektedir. Evde veya toplu beslenme yapılan yerlerde hazırlanan yiyeceklerde bulaşma olmaması için ilk önce glutensiz besinlerin hazırlanması gerekmektedir.
Glutensiz diyet tedavisinin başlangıcında hastada malabsorbsiyon olması nedeniyle, enerji ve proteinden zengin diyet verilmelidir. Yapılan çalışmaların sonuçlarına göre; çölyak hastalarında tanı başlangıcında mikro besin ögelerinden demir, kalsiyum, magnezyum, D vitamini, çinko, folat, niasin, B12 vitamini ve ribofavinin en sık karşılaşılan besin ögesi yetersizlikleri olduğu rapor edilmiştir. Bu bireylerde vitamin ve mineral suplementasyonu yapılmalıdır. Barsak florasının iyileşmesinin ardından çölyak hastası bireylerde sağlıklı bireyler için önerilen yaş, cinsiyet ve fiziksel aktivite düzeyine uygun makrobesin ögeleri ve enerji alımı sağlanmalıdır. Mikrobesin ögelerinin düzeyi düzenli olarak takip edilmeli, yetersizlik devam ettiği sürece suplementasyona devam edilmelidir.
Sonuç olarak glutensiz diyet, popüler olmak için değil; metabolizmalarında bozukluğu olan bireylerin en az hasarla yaşama uyum sağlayabilmeleri için ortaya çıkmıştır. Bu zorlu yolda bireyin diyete uyumlu olması ve sağlığının olumsuz etkilenmemesi için hastaların motivasyonu ve yaşam boyu takibi sağlanmalıdır.
KAYNAKLAR
1) Demirçeken FG.( 2011) [Gluten enteropathy (celiac disease): a classic history and current developments]. Güncel Gastroenteroloji, 15(1): 58-72.
2) Rodrigo-Sáez L, Fuentes-Álvarez D, Pérez- Martínez I, Alvarez-Mieres N, Niño-García P, de-Francisco-García R. ( 2011) [Differences between pediatric and adult celiac disease]. Rev Esp Enferm Dig 103(5):238-44.
3) Koehler P, Wieser H, Konitzer K. (2014) Gluten-the precipitating factor. Celiac Disease and Gluten. 1st ed. Burlington: Elsevier Science. p.97-148.
4) Kaukinen K, Salmi T, Collin P, Huhtala H, Käjä-Lahdensuu T, Mäki M. (2008) Clinical trial: gluten microchallenge with wheat-based starch hydrolysates in coeliac disease patients- a randomized, double-blind, placebocontrolled study to evaluate safety. Aliment Pharmacol Ther 28(10):1240-8.
5) Day L, Augustin M. A, Batey I.L, Wrigley C.W. (2006) Wheat-gluten uses and industry needs. Trends in Food Science & Technology , 17(2):82-90.
6) Catassi C, Fabiani E, Iacono G, D’Agate C, Francavilla R, Biagi F, et al.(2007) A prospec-tive, double-blind, placebo-controlled trial to establish a safe gluten threshold for patients with celiac disease. Am J Clin Nutr 85(1):160-6.
7)Serin Y. ve ark. (2017), Çölyak Hastalığı ve Glutensiz Diyet Tedavisine Güncel Yaklaşım, Türkiye Klinikleri J Health Sci 2(3):192-200.
8)Çakmak A. (2013), Ankara’da Yaşayan 19-65 Yaş Arası Çölyak Hastalarının Beslenme Durumlarının Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
9)Baysal A. ve ark.(2014), Diyet El Kitabı, Hatiboğlu Yayınevi, Ankara.
